- Yapıları tartışmalı olan olağandışı etkenlerdir. Bazı yönlerden viruslara benzetilirler; çok küçüktürler, filtrelerden geçerler, canlı hücrelere gereksinim duyarlar, enerji üretme ve protein sentez mekanizmaları yoktur. Ancak enfekte doku örneklerinde virus partikülü gösterilemediğinden virus olmadıkları belirlenmiştir.
- Enfektivite, protein benzeri bir materyal (amiloid fibril) ile ilişkilidir. Saptanabilir nükleik asitleri yoktur. Bazı görüşler ise, çok küçük ve kodlama kapasitesi sınırlı nükleik asitlerinin olabileceği yönündedir.
- Standart inaktivasyon yöntemlerine karşı dirençlidirler. Formaldehit, beta-propiolakton, etanol, proteazlar ve iyonize radyasyona dirençli, fenol, çamaşır suyu, aseton, üre, kuvvetli deterjanlar ve yüksek ısıda otoklava duyarlıdırlar. Guanidin tiyosiyanat, dekontaminasyon için oldukça etkilidir.
- Bulaşıcı süngerimsi ensefalopati (transmissible spongiform encephalopathy = TSE) etkenidirler.
Prion hastalıklarının özellikleri
1) İnsanlarda çok nadir görülen hastalıklardır. 2) Hastalık merkezi sinir sistemi ile sınırlıdır. 3) Bulaşıcı özellik gösterirler. 4) İnkübasyon süreleri oldukça uzundur (aylar-yıllar). 5) Yavaş ilerleyen ancak ölümle sonlanan hastalıklardır. 6) Temel patoloji, nörodejenerasyon ve nöron vakuolizasyonu sonucu süngerimsi (spongiform) değişikliklerin olmasıdır. Amiloid plaklar meydana gelir. 7) Konakta hiçbir inflamatuvar yanıt, immün yanıt ve interferon yanıtı ortaya çıkmaz. Bu durum prionların B ve T lenfositlerinin fonksiyonları üzerinde uyarıcı etkileri olmadığını ifade eder. Hastalık sırasında antikor yanıtı oluşmaz ve konağın immünsüpresif olup olmaması hastalığın patogenezini etkilemez. 8) Bu hastalıklar sporadik, kazanılmış veya kalıtsal olarak ortaya çıkabilir. 9) Tanı, temel olarak klinik bulgu ve belirtilerle konur. Geliştirilmiş bir tanı testi yoktur. Ancak post-mortem tanı, beyin dokusunun histopatolojik olarak incelenmesiyle yapılabilir. 10) Özgül bir tedavi yoktur.
PRİON PROTEİNLERİ
Prionlar, sinir sistemi hücrelerinde doğal olarak üretilen normal proteinlerin patojenik varyantlarıdır. Normal “sağlıklı” proteinler PrPc (Prion Protein cellular: hücresel prion proteini) olarak adlandırılırlar. Nöron yüzeylerinde membrana tutunmuş olarak bulunan PrPc’nin, sinaptik fonksiyonu olduğu düşünülmektedir. “Prion” terimi ise (proteinaceous infectious particle) enfeksiyöz patojenik formun ifadesi için kullanılır. Hasta dokulardan saflaştırılmış enfeksiyöz materyallerin bol miktarda “prion proteini (PrP)” içerdiği saptanmış ve bunların konak hücreler tarafından kodlanan normal proteinlerden konformasyonel (aminoasit dizilimi aynı) olarak farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Bunlar proteazlara PrPc‘lerden daha dirençli olduklarından PrPres veya ilk kez scrapie enfeksiyonlarında gösterildikleri için PrPsc olarak adlandırılırlar. Prion enfeksiyonlarında, bu proteinler beyinde birikerek “amiloid plak”ları oluşturmaktadır. Normal prion proteinleri alfa-heliks yapısında iken hasta beyin dokusundaki prion proteinlerinin beta-sheet formunda oldukları saptanmıştır. Prion replikasyonu için ileri sürülen modele göre, transdominant özellikte olan resistan protein (PrPsc), normal protein (PrPc) ile heterodimerler oluşturarak normal proteinleri resistan (patojenik) hale dönüştürmekte ve hücre içinde resistan formların çoğalmasıyla bu olay artarak devam etmektedir.
MSS’ye ulaşır ve burada PrPc ile birleşerek onları PrPsc formuna dönüştürür. PrPsc ile dolan hücrelerin ölmesi sonucu beyin süngerimsi bir görünüm alır.