Göz hem optik hem de nöronal bir aygıt olarak mükemmel bir yapıdır. Göze giren ışık retinaya
ulaşmak için kornea, aköz humor, lens ve vitreusdan oluşan saydam bir ortamdan geçmek zorundadır. Retina gözün arka bölümünü döşeyen nöronal bir membrandır. Retinaya ulaşan ışık fotoreseptörlere ulaşmadan önce ilk olarak optik sinir lifleri ve sonra nöronal tabakaları geçmek zorundadır (Celesia GG. Visuel evoked responses. In:Owen JH, Davis H (eds). Evoked Potential Testing:Clinical Applications, Grune & Stratton, Orlando, 1985, 1-54).
ANATOMİK YAPI
Klasik olarak fovea bölgesi hariç tutulursa retinada dışarıdan içeriye doğru 10 paralel tabaka ayırt edilebilir.
1.Pigment epiteli
2.Rod ve koni tabakası: fotoreseptör hücrelerin dış ve iç segmentlerini içerir.
3.Dış sınırlayıcı membran: aslında bir membran olmayıp Müller hücrelerini birbirlerine ve fotoreseptör hücrelere bağlayan bir sıra “zonula adherentes” den oluşur.
4.Dış nükleer tabaka: fotoreseptör hücrelerin hücre gövdeleri ve lifleri bulunur.
5.Dış pleksiform tabaka: fotoreseptör, horizontal ve bipolar hücrelerin birbirleri ile sinaps yaptıkları bölge.
6.İç nükleer tabaka: horizontal, bipolar, amakrin ve interpleksiform hücrelerin gövdeleri bulunur.
7.İç pleksiform tabaka: bipolar, amakrin ve ganglion hücrelerinin biribrleri ile sinaps yaptıkları bölgedir.
8.Ganglion hücre tabakası: ganglion hücrelerinin gövdeleri ve yer değiştirmiş amakrin hücreler bulunur.
9.Optik sinir lifleri tabakası
10.İç sınırlayıcı membran: Müller hücrelerinin ayaksı çıkıntılarını vitreusa bağlayan bir basal laminadır.
Nöral retina altı tip nöron içermektedir.
1.Fotoreseptör hücreler
2.Horizontal hücreler
3.Bipolar hücreler
4.Amakrin hücreler
5.İnterplleksiform hücreler
6.Ganglion hücreleri
Retina ve Dopamin İlişkisi:
Fotoreseptör hücreler: Bunlar yüksek derecede özelleşmiş birinci sıra nöronlar olup koni ve rodlardan oluşur. Koni sistemi yüksek ışık şiddetinde (fotopik şartlar) fonksiyon görerek renkli görme ve ince detayların rezolüsyonunu sağlar. Rod sistemi düşük ışık şiddetinde (skotopik şartlar) fonksiyon görür ve renkleri belirleyemez (Celesia GG. Visuel evoked responses. In:Owen JH, Davis H (eds). Evoked Potential Testing:Clinical Applications, Grune & Stratton, Orlando, 1985, 1-54).
Horizontal hücreler: Çoğu memelilerin retinasında iki tip horizontal hücre bulunur (aksonlu ve aksonsuz). Primatlar ve insanda bulunan tüm horizontal hücreler aksonludur. İnsanlardaki horizontal hücrelerin dendritleri koniler ile akson terminalleri ise rodlar ile bağlantılıdır (Dacheux RF, Raviola E. Functional anatomy of the neural retina. In: Albert DM, Jacobiec FA, Azar DT, Gragoudas ES eds. Principles and Practice of Ophthalmology, 2nd ed. W.B. Saunders Company, Philadelphia, 2000, 1601-1624).
Son yıllardaki çalışmalar memeli horizontal hücrelerinin GABA’erjik olduğunu desteklemektedir (Vardi N, Kaufman DL, Sterling P. Horizontal cells in cat and monkey retina express different isoforms of glutamic acid decarboxylase. Vis Neurosci 1994; 11:135-142). Horizontal hücreler birbirlerine “gap junction” lar aracılığı ile yaygın şekilde bağlanmışlardır. Bu bağlanma (coupling) gücünün skotopik ve fotopik şartlarda değiken miktarlarda salınan dopamin ile modüle edildiği düşünülmektedir. Dopamin, horizontal hücrelerdeki D1 reseptörüne bağlanır ve cAMP bağımlı bir protein kinaz aracılığı ile gap junction kanallarının açık kalma süresini azaltır (McMahon DG, Knapp AG, Dowling JE. Horizontal cell gap junctions:Single channel conductance and modulation by dopamine. Proc Natl Acad Sci USA, 1989; 86:7639-7643) .
Bipolar hücreler: Bunlar dendritleri ile fotoreseptör terminallerinden sinaptik input alır ve aksonları amakrin ve ganglion hücrelerinin dendritleri ile sinaps yapar. Bu nedenle bipolar hücreler fotoreseptörlerden ganglion hücrelerine direkt veya indirekt olarak sinyal iletirler. Memeli bipolar hücrelerinin fizyolojisi iyi bilinmemektedir.
Amakrin hücreler: Bipolar hücrelerden ganglion hücrelerine ışık sinyallerinin transferini modüle eden internöronlardır. Büyük bir çoğunluğunun aksonu yoktur. Farklı tipte amakrin hücrelerinde GABA, glisin, asetil kolin ve dopamin gibi nörotransmitterler ve somatostatin, VİP, substans P, nörotensin, enkefalin ve kolesistokinin gibi peptitlerin bulunduğu saptanmıştır. Farklı türde amakrin hücrelerinden birisi olan dopaminerjik amakrin hücreleri dopamin içerir ve bağlantı paternleri nedeni ile fotopik yolaktan skotopik yolağa informasyon transferi ile ilgilidir.
İnterpleksiform hücreler: Dopamin veya GABA içerirler (Ryan MK, Hendrickson AE. Interplexiform cells in macaque monkey retina. Exp Eye Res 1987; 45:57-66). Belirli amakrin hücrelerden bipolarlara ve diğer amakrin hücrelere informasyon transferi sağlarlar.
Ganglion hücreleri: Bipolar ve amakrin hücrelerden sinaps alır ve aksonları ile optik siniri oluştururlar. Lateral genikulat cisim, diğer diensefalik merkezler ve superior colliculus da sonlanırlar.
Dopamin retinada bulunan major katelokamin olup amakrin ve/veya interpleksiform hücrelerin olası transmitteridir (Ehinger B. Functional role for dopamine in the retina. In: Osborne NN, Chader G, eds. Progress in Retinal Research, Vol 2, Oxford, Pergamon Press, 1983; 213-232).
Dopamin, retina pigment epiteli (RPE) fonksiyonunda da özel önem taşır, çünkü retinal nöronlar tarafından kullanılan bir transmitterdir. Retinada dopamin seviyesinde ışık ile uyarılan değişiklikler RPE tarafından algılanır. Alt vertebralılarda dopamin, RPE hücrelerindeki pigment migrasyonunu düzenler (Dearry A, Burnside B. Dopamine induces light adaptive retinomotor movements in teleost photoreceptors and retinal pigment epithelium. In: Dopaminergic Mechanisms in Vision. New York, Arthur R. Liss, 1988; 109-135). Tavuk RPE hücrelerinde D2 dopamin reseptörleri ve D2 reseptör mRNA’sı saptanmıştır. Bu sistemde D2 reseptörleri RPE basal membranında bulunmaktadır (Rohrer B, Stell WK. Localization of putative dopamine D2-like receptors in the chick retina, using in situ hybridization and immunocytochemistry. Brain Res 1995; 695:110-116).
Retinada dopamin sentez ve yıkımı ile ilgili enzimlerde bulunur ve biyokimyasal ve farmakolojik çalışmalar retinada bulunan dopamin reseptörlerinin beyinde bulunanlar ile aynı olduklarını göstermiştir (Osborne NN. Indoleamines in the eye with special reference to the serotonergic neurones of the retina. In: Osborne NN, Chader G, eds. Progress in Retinal Research, Vol 3, Oxford, Pergamon Press, 1984; 61-104), (Qu XZ, Fertel R, Neff NH, Hadjiconstantinou M. Pharmacological characterization of rat retinal dopamine receptors. J Pharm Exp Ther, 1989; 248:621-625).
Vertebralıların retinası ışık ile stimüle edildiğinde bir dizi amakrin veya interpleksiform hücre tarafından dopamin salgılanır ve bu salınım ışığa karşı nöral adaptasyon için modülatör bir yanıtdır (Feigenspan A, Gustincich S, Raviola E. Pharmacology of GABA(A) recetors of retinal dopaminergic neurons. J Neurophysiol 2000; 84:1697-1707).
Dopamin diurnal hücresel ve fizyolojik fonksiyonları düzenleyen önemli bir retinal nörotransmitter ve nöromodülatördür. Günün ilk ışıkları ile birlikte dopamin sentez ve kullanımında aşırı bir artış olur ve bu olayı başlatan, sirkadiyen bir saat olmayıp tamamen ışık uyarısıdır. Sabit karanlıkta tutulan farelerde dopamin sentez ve kullanımında sirkadiyen bir ritm gözlenmez (Nir I,Hague R, Iuvone PM. Diurnal metabolism of dopamine in the mouse retina. Brain Res 2000; 870:118-125).
Memeli olmayan vertebralılarda retinal melatonin ve dopamin sırası ile (gece melatonin, gündüz dopamin) gece ve gündüz boyunca inhibitör parakrin sinyaller ile karşılıklı etkileşirler. Günümüzde bu karşılıklı inhibitör etkileşimin memelilerde de bulunduğu gösterilmiştir. Memeli retinasında dopaminin melatonini baskıladığı ve bunu D2 ve D4 dopaminerjik reseptörler aracılığı ile gerçekleştirdiği gösterilmiştir (Tosini G, Dirden JC. Dopamine inhibits melatonin release in the mammalian retina: in vitro evidence. Neurosci Lett 2000; 286:119-122).
Olasılıkla tüm retina hücreleri dopamin reseptörleri taşımaktadırlar. Örnek olarak; D1B reseptörü RPE tarafından gerçekleştirilen fagositoz işleminin modülasyonunda rol oynar. D4 reseptörü fotoreseptörlerdeki melatonin sentezinin inhibisyonu ile ilgilidir. Dopamin D1 benzeri reseptörler aracılığı ile horizontal ve amakrin hücre gap junction’larının bağlantılarını ortadan kaldırır (uncoupling). Dopamin D2 otoreseptörleri aracılığı ile bazı amakrin hücre alt grupları tarafından diğer tansmitterlerin salınmasını modüle eder. Rolleri tam olarak bilinmese de ganglion hücrelerinde de dopamin reseptörleri bulunur. Müller hücreleri de dopamin ile etkilenmektedir. Retinada gerçekleşen ritmik regülasyonlarda da dopaminin multipl etkilerinin olması söz konusudur (Nguyen-Legros J, Versaux-Botteri C, Vernier P. Dopamine receptor localisation in the mammalian retina. Mol Neurobiol 1999; 19:181-204).
